Mistrzem nie zostaje się w pojedynkę – to stwierdzenie jest bardzo popularne na gruncie psychologii sportu. Badania na temat rozwoju talentu sportowego u dzieci wykazały, że osobami mającymi kluczowy wpływ na jego przebieg, są rodzice oraz trenerzy. Wpływ rodziców jest szczególnie silny przed 12 rokiem życia.

Czy wiecie, jakie są najczęstsze pytania oraz problemy, które zadają psychologom rodzice i trenerzy?

·  Jak uczyć zdrowej rywalizacji i kooperacji?
·  Jak postępować w sytuacji rozczarowania osiąganymi przez dziecko wynikami?
·  Jak zapobiegać wypaleniu w sporcie?
·  Jak postępować z dzieckiem, aby aktywnie startowało i umiało radzić sobie z emocjami oraz, aby nie miało poczucia utraconego dzieciństwa?
·  Jak kształtować i wzmacniać motywację dziecka?
·  Jak wspierać dziecko, by nie wywierać na nim presji?

W dzisiejszym poście skupimy się na tym, jak wspierać, jednocześnie nie wywierając presji na dziecku.

Jaka jest rola rodzica w życiu młodego sportowca?

Kiedy mówimy o wsparciu, musimy pamiętać o podstawowym ryzyku dotyczącym wspierania – ten, kto go udziela, zawsze zakłada, że wie lepiej, co jest dobre dla drugiej osoby. Bardzo łatwo wpaść w taką „pułapkę” – szczególnie będąc rodzicem dziecka uprawiającego sport wyczynowo.

Rola rodzica we wspieraniu dziecka w sporcie jest bardzo ważna, ponieważ to właśnie on czynnie uczestniczy we wszystkim, co dzieje się w życiu pociechy. Kiedy więc u dziecka pojawiają się negatywne emocje, takie jak smutek czy złość, to właśnie rodzic jest dla niego głównym źródłem wsparcia. To on powinien dać dziecku do zrozumienia, że świat nie kończy się na niepowodzeniach. W takich chwilach warto zadbać o dynamikę emocji dziecka, aby nasilenie złości stopniowo malało, aż zniknie całkowicie.

Jednym z podstawowych warunków odpowiedniego wsparcia jest rozpoznawanie potrzeb dziecka.

W jakim stopniu udzielane wsparcie odpowiada potrzebom mojego dziecka?

Czego moje dziecko w tym momencie potrzebuje?

Zamiast biec z natychmiastowym pocieszeniem lub gotowymi radami, jako rodzic, można po prostu pobyć z dzieckiem, by dodać mu wsparcia emocjonalnego – pogłaskać, przytulić, przeczekać atak złości czy żalu. W ten sposób dajemy mu możliwość wyrażania własnych emocji, nazywania ich, poznawania oraz przyglądania się im z bliska.

Związek między działaniami rodzica a zachowaniem dziecka

Często rodzice dzieci uzdolnionych sportowo wychodzą z założenia, że ich zachowania wcale (lub w niewielkim stopniu) oddziałują na dzieci. Nic bardziej mylnego!

Oto 4 obszary, na które zachowania rodziców mają ogromny wpływ:

·  zaangażowanie dziecka w uprawianie sportu (chęć podjęcia aktywności sportowej, kontynuowania jej i decyzja o rezygnacji z uprawianej dyscypliny),
·  zachowania dzieci w sporcie wobec innych i stosowanie się do obowiązujących przepisów,
·  zachowanie dzieci wobec porozumiewania się z rodzicami,
·  zachowania dziecka wobec samego siebie.

Jakie konsekwencje może nieść wywieranie presji?

Wywieranie zbyt silnej presji czy nawet przymusu ze strony rodziców może mieć bardzo niekorzystne skutki. Zaliczyć można do nich m.in.: rezygnację z uprawiania sportu, wypalenie, czy zwiększone ryzyko kontuzji.

1. Rezygnacja z uprawiania sportu

Jeżeli dziecko podejmie decyzję o rezygnacji z uprawiania sportu, warto poznać jej prawdziwą przyczynę. Nie zawsze bowiem musi być tak, że to sport czy dyscyplina same w sobie przestają być atrakcyjne dla dziecka. Często przyczyna leży nieco głębiej. Nadmierna presja czy nierealistyczne oczekiwania ze strony rodziców to klasyczny przykład „wylewania dziecka z kąpielą”.

Warto wspomnieć również o niewłaściwych formach zachowania rodziców związanych z aktywnością sportową ich dzieci, takich jak krzyk, ubliżanie, publiczne poniżanie, krytykowanie czy prowokowanie konfliktów. Są to zachowania uważane za niekulturalne i agresywne, często prowadzące do rezygnacji z uprawiania sportu przez dziecko.

Przed podjęciem ostatecznej decyzji o rezygnacji z uprawianego sportu warto dać sobie czas i pomyśleć nad rozwiązaniem, które mogłoby zachęcić dziecko do pozostania przy aktywności fizycznej lub zgłosić się po pomoc do psychologa sportu. Może zdarzyć się, że przyczyna skłaniająca do rezygnacji z uprawianego sportu ma charakter przejściowy, który trzeba przepracować (np. wzbogacić formę o trening mentalny).

2. Wypalenie

Do czynników, które zwiększają ryzyko wypalenia w sporcie, z pewnością można zaliczyć rozwój ekonomiczny i związane z nim możliwości finansowe, intensyfikowanie treningów, zawężenie specjalizacji czy stwarzanie kolejnych okazji do rywalizacji. Okazuje się jednak, że znaczenie mają także zachowania najbliższego otoczenia (np. podejmowanie ważnych dla całej rodziny decyzji związanych z karierą sportową).

Ryzyko wypalenia w sporcie rośnie, gdy:

·  dziecko rozpoczyna specjalizację przed 13 rokiem życia,
·  dziecko trenuje zbyt intensywnie (ćwiczy codziennie i zadaje sobie dodatkowe ćwiczenia do wykonania),
·  dziecko zaczyna narzekać, unikać wysiłku, odczuwa, że sport przestał sprawiać mu frajdę i radość,
·  dziecko zmieniło trenera i ma problemy z przystosowaniem się do nowego stylu trenowania,
·  dziecko zaczyna przejawiać oznaki perfekcjonizmu, nie daje sobie prawa do popełniania błędów, porażek i ma zbyt wysokie oczekiwania względem samego siebie (presja wewnętrzna),
·  dziecko odczuwa silną presję zewnętrzną,
·  dziecko, chcąc sprostać oczekiwaniom trenera i rodziców, zapomina i rezygnuje z zaspokajania własnych potrzeb i realizacji celów.

Niestety, zwykle najbliższemu otoczeniu – rodzicom i trenerom – z trudnością przychodzi dostrzeżenie początkowego wypalenia w sporcie u dziecka. Dzieje się tak, ponieważ niektóre z zachowań dziecka, które sprzyjają wypaleniu – jak chęć trenowania częściej i więcej, dążenie do perfekcji, spędzanie czasu tylko w gronie znajomych z klubu sportowego – mogą być odbierane jako przejaw zainteresowania sportem, a niekoniecznie jako zwiastun wypalenia.

Należy więc pamiętać, że takim zagrożeniom trzeba zapobiegać. Warto zadbać o regularne przerwy, nawet gdy dziecko samo z siebie nie zgłasza takiej potrzeby. Może być to:

·  przerwa na bierny odpoczynek – ograniczenie do minimum aktywności mięśniowej i umysłowej (np. sen),
·  przerwa na rekreację – warto spróbować innych aktywności niż uprawiana dyscyplina, a najlepiej takich, które nie mają w sobie elementu rywalizacji i pomagają załagodzić negatywne skutki stresu (np. jazda na rowerze, jazda na rolkach, wycieczki, spacer),
·  przerwa na rozwijanie relacji – przerwa to też idealny czas na zadbanie o relacje, na które w „sportowej codzienności” nie mamy czasu (np. spotkanie się ze znajomymi ze szkoły, spędzenie czasu z rodzeństwem, wspólne rodzinne wyjście do kina).

3. Zwiększone ryzyko kontuzji

Badania wykazują, że istnieje dodatnia zależność pomiędzy lękiem odczuwanym przez sportowca przed treningiem lub zawodami a ryzykiem kontuzji. Mowa tutaj o lęku, który wiąże się najczęściej z odczuwaniem presji oraz obawami dotyczącymi reakcji i oceny najbliższego otoczenia (rodziców i trenerów). W takich sytuacjach najczęściej dochodzi do wystąpienia tak zwanego „gorsetu mięśniowego”, czyli wzmożonego napięcia mięśni i napięcia psychicznego, zawężenia pola uwagi i wydłużenia czasu reakcji. Wystąpienie tych czynników sprzyja powstawaniu urazów oraz kontuzji w sporcie.

Wskazówki dla rodziców dotyczące wspierania dziecka w sporcie

Oto kilka wskazówek dla Ciebie, w jaki sposób – jako rodzic – możesz wspierać swoje dziecko w rozwijaniu talentu sportowego:

1. Określ jasno obszary, które mogą być przez Ciebie kontrolowane i te, które są poza Twoją kontrolą.

2. Ustal (np. w porozumieniu z trenerem czy psychologiem sportu), jakie działania wspierające można i warto podejmować poza treningami.

3. Postaraj się zapoznać z zasadami i specyfiką dyscypliny uprawianej przez dziecko. Pamiętaj, że Twój wpływ na zachowanie dziecka w sporcie będzie tym większy, im bardziej jesteś zaznajomiony z dyscypliną.

4. Zadbaj o to, aby cele rodzinne były spójne z tymi ustalanymi przez trenera i dziecko.

5. Zachowaj czujność w sytuacjach, gdy dziecko daje sygnały o chęci rezygnacji ze sportu. W takich chwilach warto skorzystać z pomocy psychologicznej. Pamiętaj, że przyczyn może być wiele i mogą mieć one różny charakter.

6. Pamiętaj o robieniu regularnych przerw (np. kilka razy do roku, raz na rok), nawet jeśli dziecko nie zgłasza takiej potrzeby. W czasie przerwy dobrze jest obserwować, jak dziecko reaguje na taką przerwę i z jakim nastawieniem powraca po niej do sportu.

Rodzicu, jeżeli chcesz efektywnie wspierać swoje dziecko, nie wywierając na nim presji, zacznij od zadania sobie pytania: czego potrzebuje moje dziecko, aby stać się szczęśliwym, odnoszącym sukcesy człowiekiem? Pamiętaj, że to, jakiej odpowiedzi udzielisz, będzie determinowało to, jak będzie zachowywać się dziecko i czego się nauczy.

Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej, jak jednocześnie wspierać dziecko i nie wywierać na nim presji, skontaktuj się ze mną. Zapoznam Cię z formami wsparcia, które są najbardziej skuteczne i pożądane.